Çocuğunuzu çocuk doktoru muayenesine götürdüğünüzde genellikle muayenenin sonunda her çocuk doktoru çocuğunuzun kalbini dinler ve bazen "Çocuğunuzun kalbinde üfürürüm duydum" diyebilir.

Üfürüm, çocuk doktorunun stetoskop adını verdiğimiz dinleme cihazıyla çocuğunuzun kalp muayenesini yaparken duyduğu normal kalp seslerinden farklı seslere denir. Her duyulan üfürüm kalpte hastalık anlamına gelmez. Sağlıklı çocukların yüzde 85-90’nında kalpte hastalık olmadan da üfürüm duyulabilir, bu duyulan üfürümün adına "masum üfürüm" denir. Nadir olarak da üfürümler doğuştan veya edinsel bir kalp hastalığının dinleme bulgusu olabilir.

Kalpte üfürüm duyulması ile ilgili bilinmesi gerekenler

- Kalbimiz ana görevi kanı tüm vücuda pompalamaktır. Yani kalbimiz kasılıp gevşer. Kasılma hareketine sistol, gevşeme hareketine diyastol denir. Kalp kasıldığında duyulan üfürümlere sistolik üfürümler, gevşediğinde duyulan üfürümlere ise diyastolik üfürümler denir. Devamlı üfürümler ise kalbin hem sistolünde hem de diyastolünde duyulan üfürümlere denir.

- Kalbin diyastolünde duyulan üfürümler her zaman patolojik üfürümlerdir. Yani doktorunuz "Diyastolik üfürüm duydum" derse kalpte yüksek ihtimalle bir hastalık var anlamına gelir.

- Çocukluk çağında duyulan ağırlıklı olarak sistolik üfürümlerdir ve genel olarak masum üfürümlerdir. Çocuğunuzda ateş veya hastalık varsa sistolik üfürümlerin şiddetinde artma olur.

- Devamlı duyulan (hem sistol hem de diyastol) üfürümler ise sistolik üfürümlere göre patolojik olma ihtimali biraz daha yüksektir.

- Üfürümün bir diğer özelliği de duyulma şiddetidir. Doktorunuz size 1/6, 2/6, 3/6, 4/6, 5/6, 6/6 gibi rakamlarla altı rakamı üzerinden duyduğu sesin şiddetini ifade eder. En hafif duyulan üfürüm 1/6 şiddetindeki üfürüm iken en şiddetli duyulan 6/6 şiddetindeki üfürümdür.

- Üfürümün şiddeti kalp delikliği (VSD) olan hastalarda ne kadar fazla ise delik o kadar küçük anlamına gelirken kalp kapaklarında yetersizliği (mitral kapak yetersizliği, triküdpid kapak yetersizliği) veya kalp damarlarında darlığı olan hastalarda da şiddetli üfürüm duyulması darlık ya da yetersizliğin ağır olduğu anlamına gelir.  

- Bazen de doktorunuz üfürümün vasfından bahseder; genel olarak yumuşak vasıflı bir üfürüm, müzikal vasıflı bir üfürüm ya da haşin vasıflı üfürümler şeklinde kelime kullanabilir. Yumuşak vasıflı ve müzikal duyulan üfürümler genel olarak masum üfürümlerdir.

- Üfürümlerde, üfürümün göğüs duvarında en şiddetli nerede duyulduğu veya yerinin bilinmesi önemlidir. Meme altında üfürüm en şiddetli duyuluyorsa bu romatizmal kapak hastalığını gösterirken tam göğsün ortasında duyuluyorsa bu daha çok kalp deliğini işaret eder.

- Üfürümleri yalnızca stetoskopla duyulabiliriz; kulağınızı çocuğunuzun kalbinin üzerine koyarak üfürümü duyamazsınız.

Üfürümlere genel yaklaşım nasıl olmalıdır?

Öncellikle duyulan üfürüm patolojik mi, masum mu bunun ayrımının yapılması gereklidir. Masum üfürümlerin kendine özgü dinleme bulguları vardır ve genel olarak çocuklarda başka sistem ile ilgili bulgular saptanmaz. Patolojik üfürümler ise önemli üfürümlerdir. Bir an önce nedeni tespit edilip tedavi edilmesi geren üfürümlerdir. Patolojik üfürümlerde genellikle başka sistem ile ilişkili bulgular da vardır. Şu bulguların varlığında patolojik üfürüm düşünülmelidir:

- Üfürüm duyulan çocuk hastalarda özellikle büyüme-gelişme geriliği, hızlı nefes alıp verme, beslenme zorluğu, nefes darlığı, göğüs ağrısı varlığı, çok terleme olup olmadığı önemlidir.

- Sendromik yüz görünümü, başka doğumsal anomali varlığı (yarık damak dudak, el-ayak parmağı anormalliği, ciltte lekeler), çocuğun nörolojik gelişimde bozukluk, vücudunda morarma, sık akciğer enfeksiyonu geçirme, çabuk yorulma öyküsü olan olgular önemlidir.

- 3 yaşından sonra özellikle erken kreşe giden ve kalabalık sınıflarda okuyan çocuklarda eklem ağrısı, eklemde şişlik kızarık şikâyeti ile beraber kalpte üfürüm duyulmuşsa bu önemlidir. Patolojik üfürüm göstergesidir. Bu iyi tedavi edilmeyen beta mikrobuna bağlı romatizmal kalp hastalığının göstergesi olabilir.

Yukarıda yazdığım üfürüme eşlik eden belirtileri olan çocuk hastalarda duyulan üfürüm, büyük ihtimal patolojik üfürümdür. Çocuk kardiyolojisi uzmanları tarafından değerlendirilmelidir.

Masum üfürüm nedir ve özellikleri nelerdir?

Çocuğunuzun kalbinde duyulan her üfürüm çocuğunuzun kalbinde hastalık olduğu anlamına gelmez; yüzde 85-90 ihtimalle bu duyulan üfürüm, masum üfürümdür. Özellikle yeni doğan dönemindeki (doğumla-1 ay arası) ve 2 ila 6 yaş arası duyulan üfürümler ağırlıklı olarak masum üfürümlerdir. Masum üfürüm, hızlı büyüyen çocuklarda kalpten geçen hızlı kan akımının kalp içinde yaptığı türbülanstan dolayı duyulan üfürümlerdir. Bazen de kalpten hızlı kan akımı artışına neden olan ateş, enfeksiyon, kansızlık, gebelik ve tiroit fonksiyonlarındaki bozukluklarda da üfürüm duyulabilir. Bu nedenle yani kalp içinde patoloji saptanmayıp da kalp dışı nedenlerle olan üfürümlere ise fonksiyonel üfürümler denir. O grup üfürümler de genel olarak masum üfürümler gibi kabul edilir.

- Masum üfürümde çocuğunuzun ateşi veya hasta hali olduğunda üfürümün şiddetinde artma olur. Masum üfürümler hiçbir zaman 3/6 şiddetinden fazla olmaz. Genellikle yumuşak vasıflı ve sistoliktir.

- Sadece küçük çocuklarda değil, büyük çocuklar ve genç erişkinlerde de masum üfürüm duyulabilir.

- Çocuk doktorunuz masum üfürüm duyduğundan şüpheleniyorsa bunun masum üfürüm olup olmadığı çocuk kardiyoloji doktoru tarafından yapılan fizik muayene, EKG, ekokardiyografik inceleme sonuçları ile doğrulanabilir.

- Çocuk kardiyoloji uzmanı ekokardiyografik inceleme yapıldıktan sonra kalpte gelişebilecek olan hem doğumsal (kalpte delik, damarlarda darlık) hem de edinsel kalp hastalıkların (romatizmal kalp hastalığı) ayırıcı tanısını yaparak masum üfürüm tanısını koyabilir.

- Masum üfürüm tanısı konulmuş olan hastanın kalp yönünden takip edilmesi önerilmemektedir. Bu hastalar her tür yarışmalı spor yapabilirler.

- Çoğu çocuk hastada masum üfürüm zamanla kaybolur.

Masum üfürüm çeşitleri nelerdir?

Çocukluk çağında duyulan masum üfürümler değişik adlarla anılır. Genel olarak 5 çeşittir:

Still üfürümü: Daha çok küçük çocuklarda 3 ila 6 yaş arasında duyulan üfürümlerdir. Masum üfürümün en sık nedenidir. Üfürümün vasfı kısa sistolik ve müzikaldir. Şiddeti 3/6’dan yüksek değildir. Daha çok göğüs kafesinin alt bölgelerinde duyulur. Çocuk büyüdükçe bu üfürüm kaybolur.

Yeni doğan ve gençlerde duyulan geçici pulmoner akım üfürümü: Yeni doğan döneminin ilk birkaç ayı içinde ve ergenlerde ergenlik boyunca duyulan üfürümlerdir. Yeni doğan bebeklerin anne karnında akciğerleri kapalıdır. Fakat doğumdan sonra akciğerlere giden kan hızla artar; işte bir kısım bebekte (özellikle az ağlayan bebeklerde) kan daha genişlememiş olan damarlardan geçerken bu üfürümü yapar. Ergenlerde ise hormonsal denge nedeniyle akciğerlere fazla kan akımı olur  ve aynı şekilde geçici olan bu üfürüm duyulabilir. Her iki üfürüm de zamanla kaybolur.

Venöz uğultu: Daha çok büyük çocuklarda duyulur. Beyinden gelen kirli kan taşıyan toplardamarların oturur pozisyondaki çocukta yerçekimi nedeniyle kalbe akarken çıkardığı sestir. Diğer masum üfürümlerden devamlı üfürüm -kalbin hem sistolü hem de diyastolünde duyulur- olması ile ayrılır. Göğüs boşluğuna gelen toplardamar akımının oluşturduğu bir sestir. Çocuğun başını çevirmekle veya boyun venleri üzerine bası yapmakla kaybolur.

Karotid bruit üfürümü: Herhangi bir yaşta duyulabilir. Üfürüm beyni besleyen karotid arterler üzerinde duyulur. Kalbin sistolü esnasında kalptan atılan yüksek basınçlı kanın bu arterlerde türbülans yapmasıyla duyulan sestir. Ellinizi çocuğunuzun boynuna koyunca elinizin altında trill dediğimiz vibrasyon hissi alınır. Bu üfürüm de zamanla kaybolur.

Üfürümlerin ayırıcı tanısı nasıl konur?

Çocuk doktorunuzun çocuğunuzda duyduğu üfürümün ayırıcı tanısı çocuk kardiyoloji uzmanı tarafından yapılabilir. Çocuk kardiyoloji uzmanı fizik muayenesi sonucunda çocukta duyulan üfürümünün patolojik üfürüm mü yoksa masum üfürüm mü olduğunu ayırt edebilir. Ama kesin tanı için muhakkak ekokardiyografik inceleme yapması gerekmektedir. Çocuk kardiyoloji uzmanı tek başına ekokardiyografik inceleme ile üfürümün nedenini yüzde 95 olasılıkla saptayabilir. Bazen yüzde 5‘lik ayrıcı tanı için ek testlere de ihtiyaç duyabilir. Ek testler telekardiyografi, elektrokardiyografi, holter, kalp kateteri ve efor testleridir.

Kalp üfürümleri nasıl tedavi edilir?

Çocuk kardiyoloji uzmanı fizik muayene ve laboratuvar incelemeleri sonucunda üfürümün masum üfürüm olduğunu söylerse bu üfürümler hiçbir tedavi gerektirmez. Çünkü bu üfürüm bir hastalık nedeniyle oluşmamıştır. Normal kalp sesinin bir varyantıdır. Çocukluk çağında hızlı büyürken çocuklarda duyulan sestir. Bu durumda çocuk hastanın tekrar kontrollere gitmesi gerekmez. Hasta takipten çıkarılır. Masum üfürümde tedavi ailenin çocuğunda hastalık olmadığına ikna edilmesinden geçer. Aileye bu üfürümün bundan sonra başka doktorlar tarafından duyulabileceği, belki de bu duyulan üfürümün hiç kaybolmayacağı aileye söylenmelidir.

Mevcut üfürüme çocuk kardiyoloji uzmanı tarafından patolojik üfürüm tanısı konursa o zaman alttaki hastalığın tedavisi ve hastanın düzenli aralıklarla izlemi gerekmektedir. Üfürüm nedeni cerrahi bir tedavi ile düzelebilecekse(kalpte deliklerin, darlıkların olması vb.) cerrahi tedavi yapılmalıdır. Çocuk hastadaki üfürüm nedeni geçirdiği romatizmal kapak hastalığına bağlı gelişen kalp kapak yetersizliği ise 21 günde bir düzenli kalçadan yapılan penisilin iğne tedavi önerilebilir. Hasta ömür boyu düzenli kontrollere çağrılabilir.

Prof.Dr. Yılmaz Yozgat

Çocuk Kardiyoloji Uzmanı